Autorzy: Barbara Polak, Wioletta Socha, Marta Dudzińska
Spis treści:
Wstęp
1. Charakterystyka innowacji
2. Zasady w innowacji
3. Cele innowacji
4. Zakres innowacji
5. Rodzaj zaproponowanych działań
6. Ewaluacja
Wstęp:
Terapia behawioralna bazuje na zmniejszaniu niepożądanych zachowań, rozwijaniu umiejętności deficytowych oraz generalizacji i utrzymaniu wytworzonych zmian. Techniki stosowane w tym podejściu to systematyczna desensytyzacja, relaksacja, technika awersyjna, system wzmocnień oraz modelowanie uczestniczące.
Behawioryzm został stworzony na początku XX w. przez Johna Watsona. Na bazie tego nurtu powstała psychoterapia, której działania skupione są wokół zachowania człowieka.
W naszej pracy z dzieckiem stosujemy elementy metody analizy behawioralnej, polegającej na zauważeniu relacji pomiędzy zachowaniem a czynnikami społecznymi. Warunkuje to zrozumienie istoty samego zachowania.
2. Charakterystyka innowacji.
Terapia behawioralna wywodzi się z behawioryzmu, czyli nurtu psychologicznego, który został opracowany w oparciu o prawa uczenia oraz warunkowania. Każdy człowiek, rodząc się, jest wyposażony w mechanizmy pozwalające mu na naukę nowych zachowań, czyli umiejętności pozwalających na przetrwanie. Duży wpływ na ludzkie postępowanie ma środowisko, w którym się żyje, oraz wychowanie rodziców. Jednakże w toku rozwoju można zmieniać wyuczone schematy. Dzieje się to głównie poprzez warunkowanie instrumentalne, czyli działanie poprzez nagradzanie wskazanych zachowań oraz karanie tych niepożądanych. Psychologowie dowiedli, że człowiek przez całe życie potrafi uczyć się nowych rzeczy oraz kształtować swoje zachowania. Na tych założeniach opiera się terapia behawioralna. Wsparcie w zmianie sposobu zachowania niezależnie od leczonych zaburzeń składa się na cztery fazy. Pierwsza polega na diagnozie, która polega na prowadzeniu wywiadu i identyfikacji problemu. Następnie wzbudza się motywację do zmiany. Kolejny etap to wdrożenie wcześniej zaplanowanej procedury terapeutycznej. Ostatnią fazą terapii jest nauka utrwalania i podtrzymywania osiągniętych zmian. W psychoterapii behawioralnej skupia się głównie na zmianie wyuczonych schematów, ale również na rozwijaniu zachowań deficytowych. Terapeuta wyrównuje brak pewnych umiejętności, które są uważane za prawidłowe i pożądane w społeczeństwie.
Terapia behawioralna opiera się jedynie na zmianie nieprawidłowych zachowań człowieka. Terapeuta prowadzi ją poprzez różne, wypracowane w toku nauki narzędzia psychologiczne. Przede wszystkim są to techniki treningowe, poprzez które uczymy w praktyce nowych form zachowań. Korzysta się z systematycznej desensytyzacji, polegającej na odwrażliwianiu na niektóre bodźce powodujące lęk. W tej metodzie konstruuje się sytuacje, w których w warunkach kontrolowanych dziecko może skonfrontować się ze swoimi doświadczeniami lub obiektem lęku. Dzięki temu stwarza się możliwość wypracowania nowych reakcji na sytuacje niepokojące. Odwrażliwianie wykonuje się poprzez relaksację (rozluźnianie grup mięśni, spowolnienie oddechu). Desensytyzacji używa się w sytuacjach, gdy dziecko reaguje lękiem na jakieś bodźce, np. na widok określonych pokarmów. Mogą przydarzyć się sytuacje odwrotne, gdy dziecko przejawia zachowania destrukcyjne, stymulacje przeszkadzające w codziennym funkcjonowaniu. W takim przypadku stosuje się technikę awersyjną, która ma na celu uczynienie takich zachowań nieprzyjemnymi dla dziecka. Wykonuje się to na podstawie prawa o warunkowaniu klasycznym. Bodźce niepożądane, budzące pokusę, czyni się negatywnymi poprzez skojarzenie ich z czymś nieprzyjemnym dla niego. Z upływem czasu negatywne schematy są odpychające dla dziecka. Istotną metodą jest również modelowanie uczestniczące, które jest oparte na teorii społecznego uczenia się. W tej technice terapeuta demonstruje zachowania pożądane, a dziecko ma możliwość zaobserwowania i naśladowania ich. Uczenie się poprzez obserwację jest podstawową wrodzoną umiejętnością człowieka.
3. Główne cele innowacji /terapii behawioralnej/
1. Rozwijanie zachowań deficytowych (zachowania, których dziecko nie przejawia a powinno w danym wieku). Zadaniem terapeuty behawioralnego jest kształtowanie u dziecka jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które pomogą rozwinąć samodzielność i umożliwiają dziecku efektywne funkcjonowanie w środowisku.
2. Redukowanie zachowań niepożądanych. Praca nad eliminowaniem zachowań niepożądanych jest bardzo ważnym aspektem w terapii, gdyż umożliwia osiągnięcie gotowości do podjęcia nauki.
3. Generalizowanie i utrzymanie efektów w czasie. Problem przeniesienia nowo nabytych umiejętności w środowisko naturalne. Odpowiednie zachowanie jest wówczas zgeneralizowane jeśli jest trwałe i pojawia się w różnych środowiskach i w obecności różnych osób. W naszym przedszkolu z dzieckiem pracuje kilku terapeutów, wówczas zadania realizowane przez dzieci są wykonywane przy innych osobach i miejscach. Ważne jest też, aby w terapii brali udział również rodzice, lub opiekunowie, którzy mogą rozszerzyć środowisko terapeutyczne na miejsca najbardziej funkcjonalne dla dziecka, czyli w domu w sklepie, na spacerze.